1. Đặc điểm sinh học của chạch đồng:
- Cá chạch đồng có tập tính thích sống chui rúc vào trong bùn.
- Cá chạch ưa hoạt động về đêm, không thích ánh sáng mạnh nên ban ngày chỉ ở trong hang hoặc rúc dưới bùn, ít khi ra ngoài, chỉ khi trời tối chúng mới ra ngoài kiếm ăn.
- Thức ăn chủ yếu của chúng là tôm, tép, cá tạp, giun, ốc, ngũ cốc… Nhiệt độ nước có thể sinh trưởng và phát triển từ 20-30 độ C, tốt nhất từ 25-27 độ C, độ pH từ 6,5-8. Vào mùa mưa (từ tháng 3 đến tháng 8 hàng năm) chạch đồng sinh trưởng, phát triển mạnh và sinh sản nhiều.
2. Chuẩn bị ao, bể nuôi:
- Bà con có thể nuôi chạch ở ao đất, bể xi măng, bể lót bạt. Tùy theo điều kiện đầu tư để quyết định diện tích nuôi.
- Ao, bể chủ động nước, cống lấy nước vào, tháo ra đối diện nhau là tốt nhất, đảm bảo mát về mùa hè, ấm về mùa đông.
Cá Chạch
- Chọn ruộng nuôi: Ruộng bằng phẳng, giữ nước tốt, nguồn nước dồi dào, cấp thoát nước thuận lợi, chất nước không bị ô nhiễm, chất đất là loại đất thịt.
- Diện tích ruộng nuôi: Tùy theo điều kiện diện tích ruộng nuôi thích hợp từ 500 – 2.000m2. Lúa vụ Đông Xuân sau khi thu hoạch cắt để rạ dài là lúa chét tận dụng làm thức ăn cho chạch. Sau đó kích nước vào ruộng cao 0,5 mét.
- Đào mương bao quanh và mương giữa. Mương bao quanh chân bờ sâu 0,8-1m, rộng 3-5m. Nếu ruộng rộng, đào thêm các mương ở giữa ruộng rộng 1-1,5m, sâu 0,5-0,8m. Tổng diện tích cả 3 loại mương chiếm khoảng 20% diện tích đất ruộng.
- Mục đích của việc đào mương trũng trong ruộng là tạo nơi trú ẩn cho chạch đồng khi thời tiết nắng nóng, lạnh hoặc thay đổi bất thường của môi trường.
- Trồng các loại cỏ nước phủ kín đáy mương và thả các loại cây nổi như bèo tấm, bèo lục bình, rau muống… khoảng 1/3 mặt nước. Để chạch trú ẩn khi thời tiết nóng hoặc rét.
- Nếu có điều kiện thì làm thêm bờ phụ cho chạch đào hang trú ẩn, bờ phụ rộng khoảng 1m, cao hơn mặt nước lúc cao nhất từ 30-40cm, trên bờ rắc hạt điền thanh để chạch tránh nắng, rét khi nhiệt độ bên ngoài môi trường thay đổi. Vì vậy bờ phụ càng rộng và chắc chắn thì sau này khi điền thanh tốt có bộ rễ phát triển gió không làm bờ bị lật đổ, đồng thời chạch đồng cũng ít làm ảnh hưởng đến bờ chính xung quanh ruộng nuôi. Tùy theo hình dáng và kích thước ruộng nuôi mà có thể làm bờ phụ dạng hình chữ thập hoặc hình song song.
- Trước khi nuôi 1-2 tuần, tiến hành tát cạn nước để diệt hết địch hại của chạch và tiêu diệt mầm bệnh bằng cách bón vôi 7-10 kg/100 m2, phơi nắng 3-5 ngày, sau đó thì cấp nước vào nhưng không cho nước tràn lên ruộng.
- Tiến hành gây màu nước bằng phân chuồng để tạo nguồn động vật phù du phát triển làm thức ăn cho cá giống mới thả.
3. Chuẩn bị giống:
Hiện nay trên thị trường đã có nhiều cơ sở nào chuyên sản xuất giống nhân tạo cá chạch đồng. Để có được giống thả bà con chọn mua ở những địa chỉ tin cậy, đảm bảo chất lượng theo yêu cầu
Chọn giống khỏe mạnh, cỡ đồng đều khoảng 200 con/kg, màu sắc sáng bóng, không mất nhớt, bơi lội hoạt bát, không bị trầy xước. Không nên mua ở chợ nếu không để ý dễ mua nhầm phải chạch đã bị kích điện, xương sống tổn thương, chạch vẹo mình, khi nuôi không lớn và làm giảm hiệu quả kinh tế.
4. Thả giống
- Trước khi thả phải tắm chạch giống để phòng bệnh bằng nước muối 3% thời gian từ 10-15 phút, hoặc tắm bằng povidine liều lượng 5ml/m3 nước.
- Mùa vụ thả thích hợp là tháng 3-4 hàng năm. Thả vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát.
- Mật độ thả cá Chạch đồng: 50-100 con/m2
- Chỉ cần thả giống 1 lần, các vụ sau không cần thả thêm vì chạch đồng có thể tự sinh sản trong ruộng nuôi.
5. Quản lý và chăm sóc
- Chạch đồng là loài có sức chống chịu với điều kiện môi trường rất tốt, hầu như ít bị bệnh. Thức ăn tự nhiên rất sẵn như: ốc bươu vàng chúng ta có thể tận dụng nguồn thức ăn này rất tốt bởi hàm lượng đạm trong ốc bươu vàng khá cao. Ngoài ra có thể sử dụng thức ăn: tôm, tép, cá tạp xay, bột cá, cám gạo, cám ngô, lúa chét, bột sắn…
- Chúng ta có thể tự chế biến thức ăn dạng viên hỗn hợp gồm: lúa xay, bột cá , ốc bươu vàng. Sau đó cho vào máy ép thành viên phơi sấy để cho chạch đồng ăn dần.
- Ngoài ra Cá chạch ăn công nghiệp chuyên dùng cho cá. Khi cá còn nhỏ cho ăn thức ăn có độ đạm trên 30%, sau đó giảm dần, sau 30 ngày sau dùng thức ăn có độ đạm 20 -25%, ngày cho ăn 2 lần (sáng, chiều tối). Trung bình 1,4 kg thức ăn cho 1 kg cá. Sau 3 tháng là có thể bán thương phẩm.
- Sau thả giống 1-2 ngày tiến hành cho ăn. Lúc đầu cho ăn rải đều khắp ruộng, sau đó thu hẹp dần diện tích cho ăn, cuối cùng cho ăn ở 1 vài điểm cố định trong ruộng để chạch đồng ăn quen, thuận lợi cho quá trình thu hoạch sau này.
Cách cho ăn: Thức ăn đạm và thức ăn tinh cho ăn kết hợp với nhau, 2 ngày cho ăn một lần vào thời gian cố định chiều tối. Lượng thức ăn bằng khoảng 5% trọng lượng cơ thể cua, chạch.
Ngoài ra có thể bón thêm phân hữu cơ với lượng từ 25-30 kg/100 m2 ruộng/tháng để động vật phù du trong ruộng nuôi phát triển làm thức ăn cho chạch và cua.
Chú ý: Ở những nơi cho ăn nên đặt các sàng ăn bằng lưới mắt thật nhỏ ở dưới đáy ruộng nuôi, diện tích sàng ăn khoảng 1,0-1,5 m2 sau đó bỏ thức ăn vào sàng. Sáng hôm sau kiểm tra lượng thức ăn dư thừa để có kế hoạch điều chỉnh thức ăn cho phù hợp. Vì chạch đồng là loài hoạt động chủ yếu về đêm nên cho ăn vào chiều tối, cho ăn vào vị trí khu vực đánh bắt. Căn cứ vào mức nước bay hơi mà thường xuyên bổ sung thêm nước vào ruộng nuôi để giữ môi trường nước trong sạch, thường xuyên duy trì mức nước 0,5-0,7m. Ruộng nuôi tuyệt đối không được sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.
6. Thu hoạch
Sau thời gian nuôi khoảng 4-5 tháng có thể tiến hành thu tỉa. Sau 5-6 tháng chạch đồng đạt 20-25 gr/con, cua đồng đạt 25-30 gr/con. Có thể thu tỉa hoặc thu toàn bộ. Trước khi thu hoạch ngừng không cho ăn 1-2 ngày.
- Thu tỉa: đặt rọ có chứa mồi là thính hoặc ốc bươu vàng đã bỏ sạch vỏ vào vị trí cho ăn. Đặt rọ vào thời điểm chiều tối hôm trước, sáng sớm hôm sau vớt rọ thu những con to, con nhỏ thả xuống tiếp tục nuôi.
- Thu toàn bộ sử dụng đối với thu hoạch chạch đồng: Rút cạn nước từ từ để chạch đồng bơi theo dòng nước, ở chỗ cống thoát đặt lưới hoặc rọ để thu chạch. Bà con chỉ nên thu tỉa 1 phần, phần còn lại chọn những con to khỏe để lại nuôi tiếp để cho chúng sinh sản ngay trong ruộng lấy giống cho vụ nuôi tiếp theo.
- Trước khi xuất bán không cho chạch ăn trước 1 ngày, không dùng kháng sinh trước khi xuất bán 15 ngày. Đánh bắt cẩn thận không để chạnh xây xát, cho chạch vào thùng xốp, không cho nước, hoặc cho ít nước để chạnh không bị khô da.
7. Phòng bệnh và trị bệnh:
- Phòng bệnh: Chạch ít bị bệnh hơn lươn, tuy nhiên nếu để nước ô nhiễm nhiều ngày thì chạch cũng dễ bị bệnh. Chạch có thể bị nấm, đốm đỏ lở loét, bệnh đường ruột... Để phòng bệnh nên trộn thêm vitamin C, men tiêu hóa vào thức ăn cho chạch, định kỳ cho ăn 2 lần/tháng, mỗi lần 3-5 ngày liên tục. Ngoài ra còn phải cho ăn 4 đúng (đúng chất lương, đúng số lương, đúng thời gian, đúng vị trí). Chú ý thay nước định kỳ không để nước ô nhiễm.
- Trị bệnh: Khi phát hiện chạnh bị nấm có thể tắm cho chạnh bằng các loại hóa chất sau: nước muối 3%; hoặc KMn04 liều lượng 20g/m3 nước, thời gian 10-15 phút. Trộn kháng sinh vào thức ăn cho chạch ăn.