Trái đất đang “nghẹt thở” với nhựa:

Nhựa có thể được tái sử dụng, tuy nhiên, mọi người lại có xu hướng “nghiện” sử dụng các sản phẩm dùng một lần dẫn đến những hệ luỵ nghiêm trọng đối với môi trường, kinh tế - xã hội và sức khoẻ. Trên thế giới, mỗi phút có một triệu chai nhựa được bán ra, năm nghìn tỷ túi nhựa được sử dụng mỗi năm. Một nửa trong số các sản phẩm nhựa là sản phẩm được thiết kế với mục đích chỉ dùng một lần sau đó vứt bỏ.

Nhựa bao gồm các hạt vi nhựa hiện có mặt khắp nơi trong môi trường tự nhiên. Chúng trở thành một phần hoá thạch của trái đất, đánh dấu một kỷ nhân sinh mới, chính là kỷ nguyên địa chất hiện tại của loài người. Chúng thậm chí còn được dùng để đặt tên cho môi trường sống mới của vi sinh vật biển, gọi là “môi trường nhựa” (plastisphere).

Từ những năm 50 đến những năm 70 của thế kỷ trước, chỉ một khối lượng nhỏ nhựa được sản xuất và vấn đề rác thải nhựa vẫn nằm trong tầm kiểm soát. Tuy nhiên, từ giữa những năm 70 đến những năm 90, khối lượng rác thải nhựa tăng hơn 3 lần, phản ánh sự gia tăng mạnh của các sản phẩm nhựa. Đến những năm đầu của thế kỷ 21, khối lượng rác thải nhựa thải ra trong một thập niên đã nhiều hơn so với 40 năm trước đó. Hiện nay, có khoảng 4 triệu tấn rác thải nhựa được thải ra mỗi năm.

Một xu hướng đáng lo ngại đã và đang diễn ra. Kể từ những năm 1970, tỷ lệ sản xuất sản phẩm nhựa đã tăng nhanh hơn bất kỳ các loại vật liệu nào khác. Nếu tiếp tục giữ đà gia tăng như vậy, sản lượng sản phẩm nhựa toàn cầu sẽ đạt 1.100 triệu tấn vào năm 2050. Theo đó, xu hướng sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần cũng gia tăng ở mức độ đáng báo động.

Gần 36% lượng nhựa được sử dụng trong lĩnh vực bao bì, bao gồm các sản phẩm nhựa sử dụng một lần để đựng đồ ăn, nước uống, gần 80% số đó được chôn lấp hoặc thải bỏ trực tiếp ra môi trường tự nhiên. Bên cạnh đó, khoảng 98% sản phẩm nhựa sử dụng một lần được sản xuất từ nhiên liệu hoá thạch hoặc nguyên liệu “gốc” (“virgin” feedstock). Mức độ phát thải khí nhà kính liên quan đến việc sản xuất, sử dụng và thải bỏ nhựa làm từ nguyên liệu hoá thạch truyền thống được dự báo sẽ tăng lên 19% của ngân sách các-bon toàn cầu vào năm 2040. Những sản phẩm nhựa dùng một lần xuất hiện ở mọi nơi. Đối với nhiều người, chúng đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày.

Những thay đổi mang tính hệ thống cần được triển khai nhằm ngăn chặn dòng chất thải nhựa ra môi trường

Đến thời điểm hiện tại, chỉ có 10% trong tổng số 7 tỷ tấn chất thải nhựa phát sinh trên toàn cầu được tái chế. Hàng triệu tấn chất thải nhựa đang ngày đêm trôi nổi ngoài môi trường, hoặc được vận chuyển hàng nghìn km đến các bãi rác hoặc đốt. Ước tính giá trị tổn thất hàng năm của chất thải bao bì nhựa trong quá trình phân loại và xử lý là 80-120 tỷ đô-la Mỹ.

Đầu lọc của các mẩu thuốc lá - chứa các sợi nhựa siêu nhỏ - là loại rác thải nhựa phổ biến nhất được tìm thấy trong môi trường. Tiếp đó là màng bọc thực phẩm, chai nhựa, nắp chai nhựa, túi nhựa, ống hút và que khuấy bằng nhựa. Rất nhiều người sử dụng những sản phẩm này mỗi ngày nhưng không hề nghĩ đến việc chúng sẽ đi về đâu sau khi bị thải bỏ.

Sông hồ mang rác thải nhựa từ sâu trong đất liền ra đại dương, khiến chúng trở thành tác nhân chính gây ô nhiễm đại dương

Bất chấp mọi nỗ lực, theo ước tính, vẫn có khoảng 75 đến 199 triệu tấn nhựa được tìm thấy ngoài đại dương. Trừ khi chúng ta thay đổi phương thức sản xuất, sử dụng và thải bỏ nhựa, khối lượng chất thải nhựa thải ra hệ sinh thái thuỷ sinh có thể tăng gần gấp 3 lần từ 9-14 triệu tấn mỗi năm vào năm 2016 lên mức dự kiến là 23-37 triệu tấn mỗi năm vào năm 2040. Ước tính có khoảng 1.000 con sông đang vận chuyển gần 80% chất thải nhựa ven sông đi vào đại dương, tương đương với khoảng 0,8-2,7 triệu tấn mỗi năm.

Rác thải nhựa - dù ở sông, biển hay trên đất liền, chúng có thể tồn tại trong môi trường hàng thế kỷ

Cùng những đặc tính làm cho nhựa trở nên hữu ích, độ bền cao và khả năng chống phân huỷ cũng khiến cho chúng gần như không thể bị phân huỷ hoàn toàn trong tự nhiên.

Hầu hết các sản phẩm nhựa không bao giờ biến mất hoàn toàn, chúng chỉ phân huỷ thành các mảnh nhỏ hơn và nhỏ hơn nữa. Những hạt vi nhựa có thể xâm nhập vào cơ thể con người thông qua đường hô hấp, hấp thụ và tích tụ trong các cơ quan. Hạt vi nhựa đã được tìm thấy trong phổi, gan, lá lách và thận của cơ thể người. Gần đây đã có một nghiên cứu phát hiện những hại vi nhựa trong nhau thai của trẻ sơ sinh. Chưa thể xác định được chính xác mức độ tác động của chúng đối với sức khỏe con người. Tuy nhiên, có một bằng chứng chắc chắn rằng các hoá chất liên quan đến nhựa, chẳng hạn như thuỷ ngân, chất làm dẻo và chất chống cháy có thể xâm nhập vào cơ thể và có liên quan đến các vấn đề về sức khoẻ.

Ở những quốc gia có hệ thống quản lý rác thải yếu kém, rác thải nhựa mà đặc biệt là các túi nhựa dùng một lần được tìm thấy nhiều trong các cống thoát nước bị tắc, tạo nên môi trường sống thuận lợi cho muỗi và các loài gây bệnh khác, dẫn đến việc gia tăng các bệnh truyền nhiễm do vật trung gian như sốt rét.

Thế giới đã “thức tỉnh” đối với vấn đề ô nhiễm nhựa, chính phủ, các ngành công nghiệp và các bên liên quan đã bắt đầu hành động

Chính phủ giữ vai trò chính trong chuỗi giá trị sản xuất nhựa, do đó họ có thể:

- Loại bỏ một số sản phẩm nhựa không thực sự cần thiết, ví dụ như thông qua việc ban hành các lệnh cấm đối với một số sản phẩm nhất định;

- Thúc đẩy sáng tạo và đổi mới nhằm thiết kế và đưa các sản phẩm nhựa có thể tái sử dụng vào nền kinh tế;

- Đảm bảo sự lưu thông của các sản phẩm nhựa trong nền kinh tế càng lâu càng tốt.

Các ngành công nghiệp liên quan đến nhựa cần thực hiện một số hành động nhằm thúc đẩy sự thay đổi mang tính hệ thống:

- Loại bỏ các sản phẩm hoặc bao bì nhựa không thực sự cần thiết, bằng cách thay đổi thiết kế sản phẩm để tăng độ bền và đổi mới mô hình kinh doanh từ sản xuất sản phẩm nhựa dùng một lần sang sản phẩm nhựa có thể tái sử dụng. Cung cấp các thông tin về độ bền của sản phẩm một cách minh bạch và đáng tin cậy để người tiêu dùng có thể mua hàng một cách sáng suốt.

- Tăng cường việc sử dụng các hạng mục có thể tái chế trong các sản phẩm mới nhằm tuần hoàn nhựa trong nền kinh tế.

Xã hội có thể đã chứng kiến rất nhiều hành động tích cực nhằm hạn chế rác thải nhựa. Tuy nhiên, tất cả chúng ta cần phải làm nhiều hơn nữa và chấm dứt ô nhiễm nhựa tại nguồn:

- Dọn dẹp bãi biển: Nếu sống gần bờ biển, hãy tham gia các hoạt động dọn dẹp bãi biển trong khu vực, hoặc chủ động cùng gia đình dọn dẹp bờ biển.

- Dọn dẹp các con sông: Sông là con đường chính dẫn rác thải nhựa từ đất liền ra đại dương. Vậy nên, hãy tham gia các hoạt động dọn dẹp bờ sông! Bờ sông sạch sẽ trở nên đẹp đẽ hơn, đem lại nhiều lợi ích cho hệ sinh thái và cho cả đại dương.

- Mua sắm bền vững: Ưu tiên lựa chọn các sản phẩm không có bao bì nhựa, chủ động đem theo túi đựng khi đi mua sắm, sử dụng các sản phẩm địa phương và các sản phẩm có thể tái sử dụng.

- Thực hiện lối sống Không rác thải: Đầu tư vào các sản phẩm bền vững, thân thiện với đại dương như cốc cà phê, chai nước, màng bọc thực phẩm có thể tái sử dụng. Cân nhắc lựa chọn các sản phẩm như cốc nguyệt san, bàn chải đánh răng bằng tre, và các thanh dầu gội. Những hành động này vừa tiết kiệm tiền vừa bảo vệ đại dương.

- Du lịch bền vững: Khi đi du dịch, hãy cố gắng kiểm soát việc sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần. Từ chối sử dụng các chai nhựa nhỏ trong phòng khách sạn, mang theo chai nước uống có thể tái sử dụng của riêng mình, sử dụng các loại kem chống nắng không có hạt vi nhựa và an toàn đối với các rạn san hô.

- Ủng hộ sự thay đổi: Yêu cầu các siêu thị, nhà hàng và các nhà cung cấp khác ở địa phương loại bỏ các bao bì đóng gói bằng nhựa, từ chối sử dụng các loại thìa, nĩa, ống hút bằng nhựa và giải thích lý do với họ. Tạo áp lực với chính quyền nhằm thay đổi và tăng cường công tác quản lý rác thải.

- Ăn mặc bền vững: Ngành thời trang thải ra 20% lượng nước thải và 10% phát thải các-bon toàn cầu, cao hơn nhiều so với tất cả các chuyến bay quốc tế và vận chuyển hàng hoá đường biển cộng lại. Vậy nên, hãy cân nhắc sử dụng các mẫu quần áo bền vững, cổ điển và sửa chữa quần áo nếu có thể.

- Lựa chọn các sản phẩm chăm sóc cá nhân không chứa nhựa: Các sản phẩm chăm sóc cá nhân là một trong những nguồn chính của các hạt vi nhựa, chảy thẳng ra đại dương từ chính phòng tắm cá nhân. Hãy sử dụng kem rửa mặt, đồ trang điểm, chất khử mùi, dầu gội đầu và các sản phẩm không chứa nhựa khác.

(Lược dịch từ www.worldenvironmentday.global)