Quảng Nam có số lượng đàn trâu bò khá lớn, hiệu quả mang lại cho thu nhập gia đình cũng như kinh tế địa phương đã được khẳng định. Tuy nhiên do phương thức chăn nuôi vẫn còn nhỏ lẻ, việc quan tâm phòng bệnh cho trâu bò của người chăn nuôi còn hạn chế nên hàng năm vẫn thường xuất hiện các ổ bệnh lở mồm long móng trên trâu bò, gây thiệt hại trực tiếp cho ngành chăn nuôi và một số hoạt động khác của xã hội.

          Với đặc điểm tình hình thời tiết ngày càng biến đổi bất thường, việc chăm sóc nuôi dưỡng chưa được chú trọng, hơn nữa việc vận chuyển, giết mổ, tiêu thụ sản phẩm gia súc vẫn chưa kiểm soát hết làm nguy cơ bùng phát sinh dịch bệnh, lây lan trên diện rộng.

Bệnh lở mồm long móng (LMLM) là bệnh truyền nhiễm cấp tính rất nguy hiểm, gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng. Tổ chức Thú y thế giới (OIE) đã  xếp bệnh này vào hàng đầu tiên ở bảng A. Bệnh do một số tuyp vius thuộc họ Picornaviridae gây ra trên động vật guốc chẵn như trâu, bò, dê cừu, lợn, …theo hướng thượng bì. Hiện trên thế giới có 7 tuyp vi rút gây bệnh, trong đó ở Việt Nam đã xác định 3 tuyp là: A, O và Asia 1.

Bệnh này bùng phát và lây lan rất nhanh qua nhiều con đường khác nhau như tiếp xúc trực tiếp khi nuôi nhốt chung giữa con bệnh và con khỏe mạnh; Lây gián tiếp qua người chăm sóc, phương tiện vận chuyển, dụng cụ chăn nuôi, ở các bãi chăn thả, chất thải chăn nuôi, môi trường có mầm bệnh; Lan truyền theo hướng gió phát tán vi rút đi (hiện tượng nhảy cóc dịch từ vùng này sang vùng khác mặc dù không tiếp giáp nhau); Một nguyên nhân nữa là dịch có nguy cơ bùng phát tại các ổ dịch cũ nếu công tác xử lý dập dịch không triệt để, mầm bệnh còn tồn tại trong môi trường cũng như trong cơ thể con vật mắc bệnh chưa đào thải hết, khi gặp điều kiện thuận lợi sẽ bùng phát; Ngoài ra dịch bệnh có thể truyền lây qua sản phẩm, phủ tạng của con bệnh khi vận chuyển, giết mổ, mua bán tiêu dùng…mà không được kiểm  soát chặt chẽ. 

          Trong bài viết này, chúng tôi khuyến cáo bà con nông dân một số biện pháp nhằm chủ động phòng chống dịch bệnh, đảm bảo né tránh rũi ro và nâng cao hiệu quả trong chăn nuôi trâu bò.

Một là, phải phát hiện nhanh, chính xác bệnh thông qua các triệu chứng điển hình

Vật bị bệnh biểu hiện sốt cao (41 – 42 ⁰ C). Ít ăn hoặc không ăn, uống nước nhiều, con vật trầm cảm. Nước dãi chảy ra ở miệng như bọt xà phòng.

Sau khi sốt 2-3 ngày, xuất hiện các mụn nước ở mõm, lưỡi, môi, miệng, lỗ múi và giữa các ngón chân và móng…Khi mụn to vỡ ra tạo vết loét làm con vật đau đớn, đi lại, ăn uống khó khăn. Ở thể nặng con vật bì què, gây bong tróc móng chân, không thể đứng được nên hay nằm, miệng đau không lấy thức ăn được, lâu ngày dẫn đến kiệt sức và gây chết.

Gia súc non tỷ lệ tử vong cao. Động vật trưởng thành tỷ lệ tử vong thấp nhưng hệ thống miễn dịch suy giảm mạnh. Đối với bò sữa, bò sinh sản cao sản cũng thấy các mụn nước xuất hiện quanh núm vú.

Bò bị bệnh giai đoạn đầu, nước bọt chảy ra như bọt xà phòng

Các vết loét ở kẻ giữa móng chân trâu bò

Hai là, thực hiện các biện pháp phòng bệnh một cách chủ động, tích cực

Biện pháp phòng bệnh ít tốn kém và hiệu quả nhất là tuân thủ công tác tiêm phòng. Tiêm phòng bắt buộc đối với trâu bò, bê nghé trong diện tiêm theo khuyến cáo và hướng dẫn của ngành thú y. Tiêm cho tất cả bê, nghé từ hai tuần tuổi và tiêm nhắc lại sau 4 tuần. Sau mũi tiêm thứ hai thực hiện tái chủng 6 tháng một lần.

Đối với con người (công nhân chăn nuôi, khách tham quan...) khi vào chuồng nuôi phải được tẩy uế, có bảo hộ lao động mới được vào khu chăn nuôi.

Thực hiện kiểm dịch động vật nghiêm ngặt (đặc biệt là quản lý việc xuất, nhập gia súc từ các ổ dịch cũ). Cách ly triệt để trâu bò ốm để tránh lây lan cho trâu, bò khoẻ mạnh.

Chuồng trại cần đảm bảo sạch sẽ, cao rát, thoáng mát (thực hiện phương chăm “Đông ấm – Hè mát”). Chất thải chăn nuôi được thu gom xử lý để tiêu diệt mầm bệnh. Thường xuyên tiêu độc khử trùng chuồng trại, dụng cụ chăn nuôi.
            Tăng cường chăm sóc nuôi dưỡng để nâng cao sức đề kháng, chống chọi với bệnh tật. 

            Ba là, sớm tiến hành can thiệp ngoại khoa cho trâu bò bị bệnh

Về nguyên tắc thì bệnh LMLM do vi rút gây ra nên không có thuốc điều trị. Tuy nhiên, do giá trị của trâu bò lớn nên trong thực tế công tác phòng chống dịch đối với bệnh LMLM hiện chúng ta vẫn áp dụng việc điều trị khi bệnh mới phát sinh (riêng bệnh LMLM trên heo buộc phải tiến hành tiêu hủy).  Việc điều trị là điều trị triệu chứng, tăng cường sức đề kháng và chống nhiễm trùng kế phát chứ không phải điều trị căn nguyên.

Do vi rút gây bệnh ở thượng bì tạo các vết loét ở niêm mạc bên ngoài. Hơn nữa vi rút dễ bị tiêu diệt bởi môi trường acít (các chất chua) nên bà con thường các loại trái như chanh, khế, quật… để chà sát vết thường để diệt vi rút và bài thải vi rút ra khỏi cơ thể con vật nhanh.

* Cách can thiệp:

- Dùng các quả chua như chanh, khế, quất sát vào các mụn loét trong miệng, lưỡi, môi, mũi…mỗi ngày 2 lần

- Với các vết loét ở móng chân dùng nước muối 10% rửa sạch sau đó dùng dung dịch sau:

+ Nước lá ổi sắc đặc 200ml, nghệ tươi giã nhỏ 100gr, bột sulfanilamid 150 gr, trộn đều thành hỗn hợp dẻo và bôi vào vết loét.

+ Ngoài ra có thể dùng các dung dịch sát trùng khác như xanh metylen, cồn Iod 5% bôi vào các vết loét.

Trâu bò bị bệnh không cho đi chăn thả mà phải nhốt tại nhà nơi khô ráo để chăm sóc, điều trị hàng ngày (thực hiện trong 5 -7 ngày thì bệnh sẽ khỏi)

- Khi bị vết loét nặng ở chân sẽ dẫn đến đau và hay nằm xuống. Chúng ta phải có biện pháp trợ giúp, nếu để nằm lâu một tư thế sẽ dễ bị chướng hơi và có thể dẫn đến chết.

- Khi bị loét ở miệng nặng thì sẽ không lấy được thức ăn xanh. Vì vậy phải nấu cháo loãng để trâu bò ăn trong những ngày điều trị.

- Kết hợp điều trị chống nhiễm trùng kế phát, tiêm trợ sức trợ lực cho trâu bò bệnh.

* Lưu ý: khi can thiệp ngoại khoa vết thương, tốt nhất là chủ vật nuôi trực tiếp thực hiện thÌ dễ  dàng hơn (vì gần gũi với vật nuôi hàng ngày), đồng thời hạn chế việc lây lan do cán bộ thú y đi điều trị từ nhà này sang nhà khác. Gia súc tính không hiền lành thì cần làm róng cố định để thao tác cho thuận tiện.

   Bốn là, phải xử lý ổ dịch một cách triệt để 

         Trong trường hợp bệnh phát sinh thành ổ dịch, gây chết con vật nuôi thì phải tiến hành các biện pháp xử lí theo hướng dẫn, cụ thể:

          - Không giấu dịch. Khi phát hiện có dịch phải kịp thời báo ngay thú y cơ sở và chính quyền địa phương để có biện pháp chống dịch kịp thời.

- Cấm vận chuyển, xuất nhập, bán chạy gia súc bệnh. Cấm giết mổ, tiêu thụ gia súc bị bệnh và  gia súc chết.

          - Tiến hành tổng vệ sinh tẩy uế chuồng trại và môi trường xung quanh. Phân rác, nước tiểu các chất bài xuất của gia súc bệnh hoặc chết phải gom đem đốt, quét vôi toàn bộ chuồng trại.

- Xác gia súc chết vì bệnh lở mồm long móng phải được xử lý triệt để theo qui trình:

+ Không vứt xác gia súc chết hoặc chôn lấp bừa bãi.

+ Đào hố chôn (thế tích hố gấp 3 – 4 lần khối lượng cần chôn; 

+ Rải một lớp vôi bột (1kg/1m2 diện tích đáy hố chôn); 

+ Phun thuốc sát trùng (chlorine, glutaraldehyde hoặc vôi bột trên bề mặt xác gia súc); lấp đất xuống hố, nén chặt; 

+ Đắp thêm đất trên mặt hố. Lớp đất trên yêu cầu tối thiểu cao hơn mặt đất 0,6 – 1m; Rải một lớp vôi bột phủ kín bề mặt hố và phun thuốc sát trùng (nhóm chlorin, Iodine hoặc benkozid) khu vực vừa xử lý.

+ Nếu kỹ hơn nữa thì nên cắm bảng báo nơi chôn xác gia súc bị bệnh LMLM chết để cảnh báo.