Mè là cây thực phẩm có hạt mang giá trị dinh dưỡng cao, hạt mè còn là loại thuốc bổ, nhuận tràng, lợi sữa và nó còn được sử dụng trong ngành công nghiệp. Cây mè có khả năng sinh trưởng trên nhiều loại đất khác nhau, chịu hạn rất tốt, phù hợp với tình hình biến đổi khí hậu và chuyển đổi cơ cấu cây trồng hiện nay. Đây cũng là loại cây có thời gian sinh trưởng ngắn hơn so với lúa, ngô, khoai, lạc,…nhưng hiệu quả kinh tế đem lại cao hơn. Tuy nhiên, qua thực tế, hiện nay nông dân huyện Núi Thành gieo trồng giống mè địa phương đã tồn tại nhiều năm, không được chọn lọc, phục tráng, hiện đã bị thoái hóa mạnh, phân nhánh ít, số lượng quả ít và nhỏ, đót lóng thưa, dạng hình quả 4 múi cao, do giống gieo trồng chủ yếu là lấy hạt thương phẩm để từ năm trước hoặc mua ngoài chợ nên năng suất, chất lượng giảm sút. Qua khảo sát cho thấy, có khoảng 70% nông dân huyện Núi Thành quan tâm đến chất lượng giống mè và cho rằng giống mè thoái hóa là nguyên nhân làm giảm năng suất, chất lượng mè hiện nay.
Xuất phát từ thực tế đó, từ vụ Hè Thu năm 2017, đề tài “Ứng dụng quy trình chọn giống để phục tráng giống mè đen, mè vàng địa phương” do Thạc sĩ Dương Thị Kim Anh (Phòng NN&PTNT huyện Núi Thành) làm chủ nhiệm đã được triển khai thực hiện trên đồng đất thôn Nam Định (xã Tam Anh Nam). Mục đích của đề tài là phục tráng và đưa vào sản xuất 1 giống mè đen, 1 giống mè vàng thuần cho năng suất cao và thích hợp với vùng đất xám bạc màu của huyện Núi Thành, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng giống mè, cải thiện thu nhập cho người nông dân; duy trì và phát triển giống mè địa phương. Qua đó, xây dựng quy trình kỹ thuật thâm canh mè trên chân đất sản xuất lạc và đất lúa kém hiệu quả, đất lúa cuối kênh thiếu nước,…để nhân rộng ra các địa phương khác.
Từ mục tiêu đó, Thạc sĩ Dương Thị Kim Anh cùng cán bộ kỹ thuật nông nghiệp huyện Núi Thành điều tra đặc điểm chung, tình hình sản xuất, đặc tính giống mè và việc áp dụng kỹ thuật trong sản xuất mè tại địa phương để phục tráng giống mè đen, mè vàng, nghiên cứu xây dựng quy trình kỹ thuật. Qua 3 vụ Hè Thu (2017, 2018, 2019) triển khai đề tài phục tráng giống mè đen, mè vàng địa phương trong tình hình thời tiết tương đối thuận lợi, riêng vụ hè thu năm 2019, thời tiết cực đoan, nắng nóng gay gắt kéo dài, không có mưa nên việc bón thúc cho cây mè gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, với việc áp dụng các quy trình kỹ thuật sản xuất chặt chẽ, việc phục tráng giống mè vàng, mè đen địa phương đã đem lại kết quả khả quan. Về phục tráng giống mè đen ở thế hệ G2 (vụ thứ 3 – vụ hè thu 2019), đề tài chọn được 2 kiểu hình: Mè đen 4 khía, trung bình mỗi nách lá từ 2-3 quả, chiều cao dao động từ 85-95cm, số quả trên cây dao động từ 30-50 quả/cây, năng suất 8-9 tạ/ha; mè đen 6-8 khía, trung bình mỗi nách từ 1-3 quả, chiều cao dao động 100-101cm, số quả trên cây dao động từ 30-50 quả/cây, năng suất 9-10 tạ/ha. Về phục tráng giống mè vàng thế hệ G2 (vụ thứ 3): vụ Hè thu 2019 gieo 13 dòng được chọn lọc ở thế hệ G1 thành 13 dòng riêng biệt trên đồng ruộng, tiến hành theo dõi trong suốt quá trình sinh trưởng phát triển và loại bỏ dòng sinh trưởng, phát triển kém, qua đó, đề tài chọn được giống mè vàng 6-10 khía, trung bình mỗi nách lá từ 1-3 quả, chiều cao dao động từ 140-155cm, số quả dao động từ 40-60 quả/cây, năng suất 7,5 tạ/ha.
(Cây mè trên cánh đồng thôn Nam Định xã Tam Anh Nam)
Các giống mè đen, mè vàng được phục tráng gieo trồng trong vụ hè thu, thời gian sịnh trưởng từ 75-80 ngày, năng suất từ 8-10tạ/ha. Cả 2 giống mè phục tráng đều có hàm lượng dinh dưỡng cao; lợi nhuận cũng cao hơn nhiều so với trồng các loại cây khác. Qua tính toán, tổng thu mỗi sào mè (500m2) sử dụng giống phục tráng đạt 2.157.000 đồng, cao hơn 1 triệu đồng/sào so với diện tích ruộng mè đối chứng. Đề tài đã xác định mật độ thích hợp để gieo mè là 20x30cm; 30x30cm cho năng suất cao nhất 10tạ/ha; công thức bón phân phù hợp cho giống mè phục tráng thuộc chân đất trồng lạc 1 sào là: 15kg hữu cơ, 15kg vôi, 4,5kgN, 3kgK2O, 2kg P2O5.
“Từ kết quả của để tài, Phòng NN&PTNT, Trung tâm Kỹ thuật nông nghiệp huyện Núi Thành sẽ tiếp tục xây dựng mô hình nhân giống mè đen, mè vàng địa phương đã phục tráng và chuyển giao quy trình sản xuất 2 giống mè này cho nông dân, đồng thời vận động các địa phương mở rộng diện tích sản xuất mè trên những chân ruộng phù hợp trong thời gian đến” - Ông Bùi Văn Gát, Trưởng phòng NN&PTNT kiêm Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật Nông nghiệp huyện Núi Thành cho biết./.